به گزارش تحریریه، طی چند دهه اخیر، ایالات متحده و متحدان غربی‌اش با استفاده از رسانه‌های جریان اصلی، عملیات روانی و شکاف‌های مذهبی، تلاش منظمی داشته‌اند تا ایران را در افکار عمومی کشورهای عربی به‌عنوان تهدیدی منطقه‌ای معرفی کنند. این تلاش‌ها با تأکید بر روایت‌هایی همچون «حامی تروریسم»، «قدرت فرقه‌گرا» و «تهدید هسته‌ای» در رسانه‌ها، شکل گرفت و موجب تثبیت بدبینی مزمن نسبت به ایران در جوامع عربی شد.
با این حال، جنگ ۱۲ روزه ایران و رژیم صهیونیستی در ژوئن ۲۰۲۵ و موضع عملی ایران در دفاع از فلسطین، نقطه عطفی در تغییر این نگرش‌ها ایجاد کرد. برخلاف دولت‌های عربی که اغلب به صدور بیانیه بسنده کردند، ایران واکنشی نظامی و قاطع نشان داد که در شبکه‌های اجتماعی و میان نخبگان عرب بازتاب گسترده‌ای یافت.
بر اساس گزارش‌های منتشرشده از سوی «مرکز عربی پژوهش و مطالعات سیاسی»، اگرچه ایران همچنان از سوی بخش‌هایی از افکار عمومی عرب به‌عنوان تهدیدی بالقوه تلقی می‌شود، اما نگاه مثبت به نقش ایران در جنگ غزه به بالاترین سطح خود رسیده و در نظرسنجی‌ها تا ۴۸ درصد نیز گزارش شده است. این تغییر، بیانگر تحول در درک عربی از نقش منطقه‌ای ایران است که در آینده نیازمند تحلیل‌های عمیق‌تری خواهد بود.
ایالات‌متحده و برخی دولت‌های غربی به‌صورت سیستماتیک تلاش کرده‌اند تا جمهوری اسلامی ایران را در نگاه افکار عمومی کشورهای عربی خاورمیانه به‌عنوان یک تهدید معرفی کنند. این روایت‌سازی عمدتاً از طریق ابزارهای رسانه‌ای، عملیات روانی، سیاست‌گذاری‌های راهبردی و تحریف‌های اطلاعاتی انجام شده است.
پس از انقلاب اسلامی، ایران به‌عنوان یک بازیگر جدید و مستقل در نظام بین‌الملل ظهور کرد که با منافع ایالات متحده در منطقه تضاد داشت. با خروج شاه که متحد استراتژیک واشنگتن محسوب می‌شد و ظهور جمهوری اسلامی، غرب در برابر نظمی قرار گرفت که همزمان ضدسلطه، ضداسرائیلی و در پی صدور ارزش‌های انقلابی به جهان اسلام بود. در این بستر، دکترین امنیت ملی آمریکا ایران را به‌عنوان محور بی‌ثباتی تعریف کرد. این موضع با گذشت زمان تشدید شد و به تدریج به بخشی از گفتمان رسمی سیاست خارجی واشنگتن بدل و بعدها در قالب تعابیری همچون محور شرارت تثبیت شد.
رسانه‌های جریان اصلی نقش کلیدی در بازتولید تصویری منفی از ایران ایفا کرده‌اند. در این رسانه‌ها، سیاست خارجی ایران به‌گونه‌ای روایت می‌شود که گویا این کشور عامل اصلی درگیری‌ها در عراق، سوریه، لبنان، یمن و فلسطین است. رسانه‌های جریان اصلی اغلب ایران را با برچسب‌هایی همچون «حامی تروریسم»، «بازیگر غیرعقلانی»، «تهدید هسته‌ای» و «قدرت فرقه‌گرا» معرفی می‌کنند. این ادبیات در افکار عمومی کشورهای عربی نیز اثرگذار بوده، به‌ویژه از آنجا که بخش قابل‌توجهی از محتوای خبری در منطقه عربی توسط نسخه‌های عربی این رسانه‌ها یا رسانه‌های همسو بازنشر می‌شود.
با رشد فناوری، ایالات متحده تلاش کرده است با حمایت از ارتش‌های سایبری و فعالان رسانه‌ای در جهان عرب، روایتی منفی از ایران در توییتر، فیسبوک، یوتیوب و اخیراً تیک‌تاک بازتولید کند. این عملیات‌های اطلاعاتی اغلب با پشتیبانی مالی نهادهایی مانند موسسه «اعانه ملی برای دموکراسی» و نهادهای امنیتی آمریکا انجام شده است. یکی از مهم‌ترین محورهای این روایت‌سازی، استفاده از شکاف‌های مذهبی میان شیعه و سنی بوده است. آمریکا و متحدانش با تأکید بیش از حد بر هویت شیعی ایران، تلاش کرده‌اند آن را به‌عنوان یک «تهدید فرقه‌گرا» برای جهان عرب اهل سنت جا بیاندازند.
با این حال، جنگ ۱۲ روزه ایران و رژیم اسرائیل در ژوئن ۲۰۲۵ نقطه عطفی در بازتعریف نگاه مردم عرب نسبت به جایگاه ایران در معادلات منطقه‌ای ایجاد کرد. مشارکت مستقیم ایران در پاسخ به حملات اسرائیل و موضع آشکارش در حمایت از مردم فلسطین، نوعی بازنگری در نگرش‌ها را موجب شد، به‌ویژه در میان اقشار جوان و نخبگان فرهنگی و سیاسی.
در جریان جنگ ۱۲ روزه که با حمله متجاوزانه رژیم اسرائیل به مراکز حساس در ایران آغاز شد و با پاسخ موشکی بی‌سابقه تهران ادامه یافت، افکار عمومی در جهان عرب با یک واقعیت جدید روبه‌رو شدند؛ ایران، برخلاف بسیاری از دولت‌های عربی، حاضر شد بهای سنگینی برای دفاع از فلسطین بپردازد. بسیاری از تحلیل‌گران عرب از جمله در روزنامه‌هایی چون «الاخبار»، «القدس العربی» و حتی در شبکه‌هایی مانند الجزیره، به این موضوع پرداختند که ایران برخلاف بسیاری از دولت‌ها، به‌جای صدور بیانیه، اقدام عملی انجام داد. در لبنان، یمن، عراق و حتی اردن، افزایش حمایت مردمی از گروه‌هایی مانند حزب‌الله و انصارالله مشاهده شد؛ گروه‌هایی که رابطه نزدیکی با ایران دارند. بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی در کشورهای عربی، عدم واکنش جدی دولت‌هایشان را با اقدامات ایران مقایسه کردند.
«شاخص افکار عمومی عربی» یک نظرسنجی سالانه است که توسط «مرکز عربی پژوهش و مطالعات سیاسی» برای سنجش افکار عمومی در چندین کشور عربی در خصوص موضوعات گوناگون سیاسی، فرهنگی و اجتماعی انجام می‌شود. این مرکز اخیرا گزارشی ۲۰ صفحه‌ای را با عنوان «نظر مردم کشورهای عربی درباره ایران در سال های ۲۰۲۲ الی ۲۰۲۴» منتشر کرده است. این نظرسنجی با مشارکت پژوهشگران و مراکز دانشگاهی در هر یک از کشورهای مورد مطالعه انجام می‌گیرد.
نظرسنجی افکار عمومی مردم کشورهای عربی درباره ایران
در این گزارش آمده است، با تغییرات در پویایی‌های منطقه‌ای و تحولات در روابط میان دولت‌ها، نگاه عمومی در سراسر جهان عرب همواره با نوعی بدبینی مزمن نسبت به ایران همراه بوده است؛ برداشت جهان عرب از ایران، مساله‌ای چندلایه است که تحت‌تأثیر تنش‌های تاریخی، شکاف‌های ایدئولوژیک و ائتلاف‌های سیاسی در حال تغییر در منطقه شکل گرفته است.
جنگ نسل‌کش در غزه و درگیری‌های گسترده‌تر در خاورمیانه، روایت‌ها پیرامون نقش سیاسی و نظامی ایران را در میان جوامع عرب دگرگون کرده و بینش‌هایی نوین نسبت به پویایی افکار عمومی منطقه‌ای ارائه می‌دهد.
گزارش «افکار عمومی عرب درباره جنگ اسرائیل علیه غزه» در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد به‌واسطه نقش ایران در جنگ علیه غزه، نگرشی مثبت‌تر نسبت به این کشور در حال شکل‌گیری است. این گزارش به بررسی این تحولات در نگرش عمومی می‌پردازد و یافته‌های تازه را از «شاخص افکار عمومی عرب ۲۰۲۲» و گزارش «افکار عمومی عرب درباره جنگ اسرائیل علیه غزه» استخراج کرده است.
این گزارش بر پیچیدگی‌های افکار عمومی منطقه‌ای تمرکز می‌کند و متغیرهای زیرین همچون هویت ملی، تعلق مذهبی و هم‌راستایی‌های سیاسی را بررسی می‌کند؛ عواملی که شکل‌دهنده این نگرش‌ها نسبت به ایران در کشورهای مختلف عربی هستند. در جریان جنگ اخیر رژیم اسرائیل علیه غزه، ایران بالاترین میزان حمایت مثبت را در میان ارزیابی‌ها از مواضع کشورهای مختلف دریافت کرده است.
نگرش اعراب نسبت به ایران در گذر زمان دستخوش تحولاتی شده که ناشی از تغییرات در چشم‌انداز ژئوپلیتیکی، درگیری‌های منطقه‌ای و دستورکارهای راهبردی خود ایران در منطقه و سطح جهانی بوده است. در حالی که ایران عمدتاً به‌عنوان نیرویی بی‌ثبات‌کننده در منطقه تلقی می‌شده، به‌ویژه پس از بهار عربی در سال ۲۰۱۱، اما یافته‌های حاصل از «شاخص افکار عمومی عرب ۲۰۲۲» و همچنین «افکار عمومی عرب درباره جنگ اسرائیل علیه غزه» نشان‌دهنده چشم‌اندازی پیچیده‌تر و چندلایه‌تر از منطقه است. در حالی که ۵۲ درصد از پاسخ‌دهندگان در «شاخص افکار عمومی عرب ۲۰۱۶» ایران را «قطعاً» تهدید می‌دانستند، این رقم در شاخص سال ۲۰۲۲ به ۳۶ درصد کاهش یافته است و در مقابل نگاه مثبت نسبت به ایران به طور چشمگیری افزایش یافته است.
جنگ رژیم اسرائیل علیه غزه در سال ۲۰۲۳ به‌همراه تنش‌های اخیر در منطقه، مستقیماً بر برداشت مردم نسبت به موضوعات گوناگون تأثیر گذاشت. ایران مدت‌هاست که خود را به‌عنوان حامی جدی جنبش‌های مقاومت فلسطینی معرفی کرده و این موضوع در نتایج گزارش نیز بازتاب یافته است؛ به‌طوری که ایران، در میان کشورهای مورد ارزیابی در خصوص موضعشان در قبال جنگ غزه، بالاترین جایگاه مثبت را به دست آورده است و ۴۸ درصد از پاسخ‌دهندگان دیدگاهی مثبت به موضع ایران داشته‌اند.
این گزارش بازتاب‌دهنده ترکیبی از ثبات و تحول در نگرش‌هاست. در حالی که ایران همچنان به‌عنوان تهدیدی برای ثبات منطقه در نظر گرفته می‌شود، اما در طول دهه گذشته این دیدگاه رو به افول گذاشته است. تأثیرات جنگ نسل‌کش رژیم صهیونیستی علیه غزه که از ژانویه ۲۰۲۵ تحت آتش‌بس قرار دارد در بلندمدت بر نقشه ژئوپلیتیکی منطقه آشکارتر خواهد شد و نیازمند مطالعات عمیق‌تر و دقیق‌تری است.
با توجه به اینکه داده‌های استفاده شده در این مقاله پیش از وقوع جنگ ۱۲ روزه ایران و رژیم اسرائیل جمع‌آوری شده‌اند، یافته‌های آن منعکس‌کننده شرایط پیش از این رویداد است و تحولات جاری در منطقه افکار عمومی را بیش از پیش تحت‌تأثیر قرار خواهد داد.
پایان/
نظر شما